Tìm ra cây thuốc chữa ung bướu, làm mọi cách để thuốc đến được tay người bệnh…, TS.Trâm dường như không chỉ vâng theo những thôi thúc trong lòng mình mà còn đáp lại kỳ vọng mà người cha đặt lên bà khi bà còn là một cô bé: “Sau này con nhất định phải tìm được thuốc mới từ cây cỏ Việt Nam”.
Lửa khoa học cha truyền con nối
Giọng nói trầm ấm, khuôn mặt phúc hậu, từ TS.DS Nguyễn Thị Ngọc Trâm toát lên vẻ bao dung thường thấy ở những người bà, người mẹ. Thế nhưng khi nhắc đến cha mình, ánh mắt người phụ nữ 67 tuổi thoắt trở nên thơ trẻ như thuở còn là cô bé nghe cha thủ thỉ, tâm tình. Cha bà là GS.TSKH Nguyễn Văn Trương - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế sinh thái, Tổng biên tập Từ điển Bách khoa Việt Nam.
Nét mặt trở nên mơ màng trong căn phòng ngập nắng với bóng lá xanh hắt qua lớp cửa kính, TS.Trâm kể về thời thơ ấu: “Cha nuôi dưỡng lòng tự hào dân tộc, tình yêu khoa học cho tôi bằng câu chuyện về các nhà khoa học, đặc biệt là nhà toán học nữ người Nga - Kovalevskaia”. Nhiều năm sau đó, con gái GS.Trương đã được trao giải thưởng mang tên nhà toán học này.
TS.Nguyễn Thị Ngọc Trâm tại phòng làm việc. Ảnh: Châu Long.
Nhìn lại cả cuộc đời gắn bó với nghề dược, TS.Trâm nhận ra, dường như cái nghiệp này đã được định sẵn từ lời nhắn nhủ của cha. Sớm nhìn thấy xu hướng phát triển thuốc chữa bệnh từ cây cỏ của y học thế giới, GS.Trương nhiều lần nói với trưởng nữ: “Sau này con nhất định phải tìm được những thuốc mới từ cây cỏ Việt Nam, vì nước mình rất phong phú về nguồn dược liệu, đừng để đồng bào ta phải lệ thuộc nước ngoài”.
Bởi thế, trong khi nhiều người trẻ tuổi khác bước chân vào trường đại học với tư tưởng cứ học đã rồi tính tiếp, cô sinh viên Ngọc Trâm đã biết rõ điều mình hướng tới: Nghiên cứu và sản xuất thuốc từ thảo dược.
Duyên nợ với trinh nữ hoàng cung
Tốt nghiệp Đại học Dược Hà Nội năm 1972 đến năm 1984 bà trúng tuyển kỳ thi tuyển chọn quốc gia và được cử sang Bulgaria làm luận án tiến sĩ với đề tài nghiên cứu tinh dầu thảo quả Việt Nam. Nhờ kết quả xuất sắc, bà được giữ lại Đại học Hóa Sophia. TS.Trâm nhớ lại thời trẻ nhiệt huyết ở xứ người: “Những ngày ở Bulgaria, mỗi sớm mai khi người xung quanh chưa dậy thì tôi đã làm việc, đêm nào cũng 12h giờ mới ra khỏi phòng thí nghiệm. Nhiều đêm tôi bật dậy khỏi giường khi một ý tưởng xuất hiện, ghi ngay lại vì sợ quên mất. Ngay cả những lúc nhặt rau thì tay cứ nhặt, đầu vẫn nghĩ đến vấn đề mình đang nghiên cứu”.
Trong những năm nghiên cứu ở Bulgaria, TS.Trâm đã tham gia vào nhóm nghiên cứu về các cây thuốc chữa trị ung bướu ở vùng Châu Á. Trong kỳ nghỉ hè năm 1987, bà đã phát hiện cây Trinh nữ hoàng cung tại Huế và quyết định mang cây thuốc này sang Bulgaria để nghiên cứu, sàng lọc, kết quả đã phát hiện cây thuốc có tác dụng trên bệnh ung bướu cả u lành và ác tính. Năm 1991 sau khi bảo vệ tiến sĩ tại Trường Đại học hóa Sofia, bà có bằng tiến sĩ hóa học và là chuyên gia dược nên có điều kiện nghiên cứu về cây thuốc này. Năm 1992 TS.Trâm về nước công tác tại Công ty dược liệu Trung ương 2, sau hai năm làm việc năm 1994 bà được Công ty bổ nhiệm làm giám đốc Trung tâm nghiên cứu phát triển và sản xuất dược phẩm Crina trực thuộc Công ty dược liệu Trung ương 2. Cây trinh nữ hoàng cung mà bà phát hiện là một “thứ” mới của loài trinh nữ hoàng cung Crinum latifolium L. nhưng có dược tính cao vượt trội, được đặt tên là “Trinh nữ Crila”, chính là cây được dùng để sản xuất thuốc Crila.
Ở thập kỷ 1990, thông tin về khoa học còn ít, trinh nữ hoàng cung là cây thuốc mới nên hầu như chưa có tài liệu, máy móc thiết bị nghèo nàn nên TS.Trâm phải thường xuyên gửi mẫu sang Bulgaria để nghiên cứu. Bà nhớ mãi cảm giác mừng đến rơi nước mắt khi một cộng sự gọi điện, bảo: “Trâm ơi cậu đến mà xem, ở trên kính hiển vi có một đám tế bào lympho T phát triển mạnh”. Tin vui này đã chứng minh cây trinh nữ hoàng cung có thể là nguyên liệu để chiết xuất các hoạt chất có tác dụng sinh học, kích thích miễn dịch điều trị ung thư”.
Tuy nhiên, để đi đến kết luận, TS.Trâm còn trải qua nhiều bước nghiên cứu. GS.TS Lê Mai Hương - nguyên Phó viện trưởng Viện Hóa học các hợp chất thiên nhiên, kể: “TS.Trâm rất cẩn thận, mỗi lần gửi mẫu đều rất sát sao kiểm tra độ chính xác của từng mẫu và theo dõi chi tiết kết quả. Có lần TS.Trâm thử tế bào ung thư ở phòng thí nghiệm Việt Nam và nhận được kết quả rất tốt, nhưng chị vẫn gửi mẫu thử sang Áo, Bulgaria, Pháp kiểm tra một lần nữa mới hoàn toàn tin cậy”.
Thành quả của sự quyết liệt
Phát hiện tác dụng của cây trinh nữ Crila là một chuyện, để cây biến thành thuốc và thuốc đến được người dùng là chặng đường gian nan mà nếu không quyết liệt sẽ không thể đến đích. Thời gian đầu khi giới thiệu về sản phẩm Crila được sản xuất từ cây thuốc này, TS.Trâm đã phải đối mặt với không ít nghi ngờ. Một bác sỹ tuyên bố: “Nếu nó chữa được u xơ tử cung họa nó là thuốc tiên, Mỹ và các nước không làm được thì sao Việt Nam làm được?”.
Biết rằng nếu không tự tìm cách chứng minh hiệu quả thì viên thuốc của mình không thể ra đời, TS.Trâm gom hết tiền dành dụm, vay mượn khắp nơi để Crila được thử nghiệm lâm sàng. Khi kết quả cho thấy sản phẩm có hiệu quả chữa phì đại lành tính tuyến tiền liệt tới 89,18%, chữa xơ tử cung đạt 79,5%, các đồng nghiệp thừa nhận nó đúng là “thuốc tiên”.
Dù được đánh giá rất cao về tính thực tiễn, công trình này vẫn không tìm được doanh nghiệp nhận chuyển giao công nghệ. Không cam lòng để sản phẩm của mình chỉ tồn tại trên giấy mực, bà Trâm lại tất tả đi vay tiền và được Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam– chi nhánh quận 5 giúp đỡ, tuy số tiền không lớn nhưng đã giúp TS.Trâm rất nhiều, như các cụ xưa đã nói “vạn sự khởi đầu nan”. Đầu tiên bà còn mua một máy đóng trà để sản xuất kinh doanh trà túi lọc Trinh nữ hoàng cung, nhưng tích cóp mãi vẫn không đủ tiền đầu tư nên cuối cùng quyết định bán căn nhà ở 49 Lạc Trung, Hà Nội. Nhờ thế, thuốc Crila ra đời.
Không đặt nặng chuyện kinh doanh, cái lớn nhất bà nhận được là sự tri ân của người bệnh đến qua những cánh thư. “Sau 2 tháng dùng thuốc, khối u tiền liệt tuyến của tôi đã giảm 40%. Chẳng lời nào nói hết lòng biết ơn của tôi với chị Trâm. Cảm ơn chị, người có tấm lòng rộng mở, không chút đắn đo suy tính thiệt hơn” - bệnh nhân Đoàn Trần Văn ở Hà Nội viết.
Vẫn không nguôi trăn trở về hiểm họa ung thư đang rình rập trong bữa ăn của mỗi gia đình, TS.Trâm đang miệt mài nghiên cứu, thử nghiệm thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan, tuyến tiền liệt, phổi và u não. Và loại thuốc này cũng được bà khám phá từ cỏ cây đất Việt - cây trinh nữ Crila.
Lê Hằng
Quote: “Tôi muốn sản xuất ra sản phẩm thật và có chất lượng cao, giá thành phù hợp với người Việt Nam và thế giới. Không đặt ra mục tiêu kinh doanh nên tôi để giá gần sát với giá sản xuất” – TS.Nguyễn Thị Ngọc Trâm.